Τι είναι το «ηλιακό φτέρνισμα»

Σας έχει τύχει ποτέ να είστε σε κάποιο σκοτεινό μέρος και μόλις βγείτε στο φως της ημέρας, εντελώς ξαφνικά κι από το πουθενά, να αρχίσετε να φτερνίζεστε ανεξέλεγκτα;

Αν απαντήσατε «ναι», τότε μάλλον ανήκετε κι εσείς στο 20-35% του ανθρώπινου πληθυσμού που πέφτουν θύματα του «ηλιακού φτερνίσματος».

Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Πώς λειτουργεί; Από τι ενεργοποιείται;

Οι επιστήμονες άρχισαν να κατανοούν αυτό το φαινόμενο μόλις τα τελευταία χρόνια.

Όπως αναφέρει πρόσφατο άρθρο στην ιστοσελίδα Today I Found Out, ο μεγάλος έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης το 350 π.Χ. είχε αναρωτηθεί «γιατί η ζέστη του Ήλιου προκαλεί σε κάποιους φτέρνισμα».

Αυτή ήταν και η πρώτη καταγεγραμμένη απόδειξη ύπαρξης αυτού του φαινομένου (photic sneeze reflex).

Ο Αριστοτέλης υπέθετε ότι η ζέστη του ήλιου προκαλούσε υγρασία και εφίδρωση στο εσωτερικό της μύτης και της στοματικής κοιλότητας. Προκειμένου να απαλλαγεί κανείς από αυτή την υγρασία, έπρεπε να φτερνιστεί.

Το 17ο αιώνα με το ερώτημα των «ηλιακών φτερνισμάτων» καταπιάστηκε και ο φιλόσοφος κι επιστήμονας Φράνσις Μπέικον. Ο ίδιος απέδειξε ότι η θεωρία του Αριστοτέλη ήταν λανθασμένη, κοιτώντας προς την κατεύθυνση του ήλιου με τα μάτια του κλειστά. Η πράξη του αυτή δεν προκαλούσε φτέρνισμα. Αντίθετα, παρατήρησε ότι αν κοιτούσε κανείς τον ήλιο τα μάτια του δάκρυζαν, στη συνέχεια τα δάκρυα εισέρχονταν στη μύτη και έτσι προκαλούνταν το φτέρνισμα.

Αργότερα, επιστήμονες υποστήριξαν πως και αυτή η θεωρία ήταν λανθασμένη, απλά και μόνο επειδή το φτέρνισμα συμβαίνει πολύ σύντομα μετά την έκθεση στο ηλιακό φως. Για να δημιουργηθούν δάκρυα στα μάτια χρειάζεται να περάσει λίγος χρόνος.

Για τα επόμενα 350 χρόνια το φαινόμενο αυτό δε μελετήθηκε πολύ από τους ειδικούς.

Μέχρι το 1964, όταν μια μελέτη προσπάθησε να ρίξει περισσότερο φως στο τι συμβαίνει, υποστηρίζοντας ότι το «ηλιακό φτέρνισμα» ήταν στην ουσία ένα γενετικό γνώρισμα.

Η μελέτη έδειξε επίσης ότι το χαρακτηριστικό αυτό ήταν αυτοσωματικό-κυρίαρχο (autosomal-dominant), που σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει μόνο ένα γονίδιο για να «εκφραστεί». Αν το έχει ο ένας γονιός, τότε υπάρχουν 50% πιθανότητες να το έχουν και τα παιδιά του.

Μία μελέτη του 2010 από τον καθηγητή του πανεπιστημίου της Ζυρίχης, Nicholas Langer, προσπάθησε να ανακαλύψει ποιες εγκεφαλικές δραστηριότητες κρύβονται πίσω από τα «ηλιακά φτερνίσματα».

Ο ίδιος κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: «Το ‘photic sneeze reflex’δεν είναι ένα κλασικό αντανακλαστικό που συμβαίνει μόνο σε επίπεδο στελέχους ή νωτιαίου μυελού. Φαίνεται ότι σε αυτό συμμετέχουν κι άλλες περιοχές του φλοιού του εγκεφάλου».

Λαμβάνοντας υπόψη όσα έβλεπε σε ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα ο Dr Langer κατέληξε σε δύο πιθανές θεωρίες.

Η πρώτη ήταν ότι το οπτικό σύστημα του εγκεφάλου είναι απλά πιο ευαίσθητο στα «ηλιακά φτερνίσματα». Η υπερδιέγερση του φωτός προκαλεί μια απόκριση «πανικού» σε άλλα μέρη του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου του σωματοαισθητηριακού συστήματος που ελέγχει το φτέρνισμα. 

Σύμφωνα με την άλλη θεωρία, το «ηλιακό φτέρνισμα» προκαλείται από μια ερεθισμένη μύτη. Το τρίδυμο νεύρο -που είναι υπεύθυνο για συγκεκριμένες ευαισθησίες του προσώπου και του κινητικού ελέγχου- αισθάνεται κάποιον ερεθισμό. Το τρίδυμο αυτό νεύρο βρίσκεται κοντά στο οπτικό νεύρο, το οποίο στέλνει οπτικές πληροφορίες από τον αμφιβληστροειδή προς τον εγκέφαλο. Έτσι, όταν μια ξαφνική έκρηξη φωτός γεμίσει τον αμφιβληστροειδή και το οπτικό νεύρο στείλει σήμα στον εγκέφαλο για να περιορίσει την κόρη, το σήμα θα μπορούσε, θεωρητικά, να γίνεται αισθητό από το τρίδυμο νεύρο και να εκληφθεί λανθασμένα από τον εγκέφαλο το «μήνυμα» ότι έχει ερεθιστεί η μύτη με αποτέλεσμα να προκύψει το φτέρνισμα.